به گزارش تابش کوثر به نقل از BBC Science, هورمون‌ها که پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن محسوب می‌شوند، نقشی حیاتی در سلامت جسم و روان انسان دارند. این مواد شیمیایی که از غدد، اندام‌ها و بافت‌های گوناگون ترشح می‌شوند، از طریق خون به نقاط مختلف بدن می‌رسند و با اتصال به گیرنده‌های خاص، فعالیت‌های فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کنند.
بر اساس این پژوهش، تاکنون بیش از ۵۰ نوع هورمون در بدن انسان شناسایی شده که هرکدام وظیفه‌ای مشخص دارند؛ از رشد و تولیدمثل گرفته تا چرخه خواب و بیداری و حتی احساس شادی یا غم.
دکتر «نفیسه اسماعیل»، استاد روان‌شناسی دانشگاه اتاوا در کانادا می‌گوید:
«هورمون‌ها با تأثیر بر پیام‌رسان‌های عصبی در مغز، و نیز با فرایندهایی مانند مرگ سلولی یا تولد نورون‌های جدید، احساسات و عواطف انسان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.»
نقش هورمون‌ها در خلق‌وخو و افسردگی
مطالعات نشان می‌دهد اختلالات روانی نظیر افسردگی، اضطراب و استرس پس از سانحه، در دوران تغییرات بزرگ هورمونی افزایش می‌یابد. این امر به‌ویژه در زنان بیشتر دیده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که از زمان بلوغ، احتمال افسردگی در دختران تقریباً دو برابر پسران می‌شود.
در دوره پیش از قاعدگی، کاهش هورمون‌های استروژن و پروژسترون در برخی زنان موجب تحریک‌پذیری، خستگی و اندوه می‌شود. در موارد شدید، این تغییرات به «اختلال ملال پیش‌قاعدگی» (PMDD) منجر می‌شود که می‌تواند با افسردگی و افکار منفی همراه باشد.
به گفته‌ی دکتر «لیزا هانتسو» از دانشگاه جان هاپکینز آمریکا، این وضعیت برای برخی زنان یک مشکل مزمن و تکرارشونده است که کیفیت زندگی آنان را به شدت کاهش می‌دهد.
او توضیح می‌دهد که حتی در دوران بارداری، پس از زایمان و یائسگی نیز نوسانات شدید هورمونی می‌تواند منجر به افسردگی شود؛ زیرا پس از تولد نوزاد، میزان استروژن و پروژسترون به طور ناگهانی کاهش می‌یابد.
تفاوت‌های جنسیتی در اثرات هورمون‌ها
در حالی که زنان بیش از مردان از نوسانات شدید هورمونی رنج می‌برند، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مردان نیز با افزایش سن دچار کاهش تدریجی تستوسترون می‌شوند که می‌تواند بر خلق‌وخو و احساس نشاط تأثیر بگذارد.
دکتر اسماعیل تأکید می‌کند: «این موضوع کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما تغییرات جزئی در میزان تستوسترون هم می‌تواند در برخی مردان موجب افسردگی یا تحریک‌پذیری شود.»
ارتباط میان هورمون‌ها و مواد شیمیایی مغز
هورمون‌های جنسی مانند استروژن، میزان فعالیت سروتونین و دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند. سروتونین نقش کلیدی در احساس شادی دارد و بسیاری از داروهای ضدافسردگی نیز با هدف افزایش آن عمل می‌کنند.
به علاوه، استروژن از سلول‌های عصبی در برابر آسیب محافظت کرده و رشد نورون‌های جدید در بخش هیپوکامپوس مغز را تقویت می‌کند؛ بخشی که در حافظه و احساسات نقش دارد. از این‌رو، زنان در دوران یائسگی که سطح استروژن کاهش می‌یابد، بیشتر دچار «مه‌مغزی» و ضعف حافظه می‌شوند.
هورمون استرس و تأثیر آن بر مغز
یکی از یافته‌های مهم این تحقیق، نقش «محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال» (HPA) در واکنش به استرس است. هنگامی که فرد دچار اضطراب می‌شود، مغز با آزادسازی هورمون ACTH، غدد آدرنال را تحریک کرده و باعث ترشح «کورتیزول» می‌شود؛ هورمونی که بدن را برای مقابله با خطر آماده می‌کند.
اما اگر استرس طولانی‌مدت شود، ترشح مداوم کورتیزول موجب التهاب، مرگ سلول‌های عصبی و تخریب بخش‌هایی از مغز مانند هیپوکامپوس، آمیگدالا و قشر پیش‌پیشانی می‌شود.
نتیجه آن کاهش تمرکز، ضعف حافظه، تحریک‌پذیری و تصمیم‌گیری نادرست است.
هورمون عشق در برابر استرس
در مقابل، هورمون «اکسی‌توسین» که هنگام زایمان، شیردهی و حتی در روابط عاطفی ترشح می‌شود، تأثیر آرامش‌بخش دارد. این ماده به «هورمون عشق» مشهور است و حس اعتماد، همدلی و پیوند اجتماعی را تقویت می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که استنشاق اسپری اکسی‌توسین می‌تواند موجب رفتارهای سخاوتمندانه‌تر، همکاری بیشتر و کاهش اضطراب شود.
تیروئید و نقش آن در سلامت روان
هورمون‌های تیروئیدی نیز از دیگر عوامل مؤثر بر خلق‌وخو هستند. افزایش بیش از حد آن‌ها موجب اضطراب، و کاهش‌شان منجر به افسردگی می‌شود.
پزشکان تأکید دارند که بررسی سطح هورمون‌های تیروئید یکی از اولین گام‌ها در تشخیص علت افسردگی است، زیرا تنظیم آن‌ها در بسیاری موارد موجب بهبود خلق و کاهش علائم روانی می‌شود.
امید به درمان‌های نوین
دانشمندان امیدوارند یافته‌های تازه در حوزه هورمون‌ها، به تولید داروهای جدید برای درمان افسردگی و اضطراب منجر شود. دارویی به نام «برکسانولون» که مشابه هورمون آلوپرگنانولون عمل می‌کند، هم‌اکنون برای درمان افسردگی پس از زایمان نتایج مثبتی نشان داده است.
همچنین استفاده از مکمل‌های تستوسترون در مردان و درمان جایگزینی هورمونی (HRT) در زنان یائسه، در برخی موارد موجب بهبود خلق و افزایش انرژی شده است.
با این حال، پژوهشگران تأکید دارند که حساسیت افراد به تغییرات هورمونی یکسان نیست و نیازمند تحقیقات بیشتری است تا مشخص شود چرا برخی افراد به شدت تحت تأثیر نوسانات هورمونی قرار می‌گیرند و برخی دیگر خیر.
کارشناسان معتقدند فهم عمیق‌تر از تعامل میان هورمون‌ها و مغز، می‌تواند انقلابی در درمان اختلالات روانی ایجاد کند. با توجه به ناکارآمدی نسبی برخی داروهای ضدافسردگی در گروه‌های سنی خاص، شناخت دقیق‌تر این ارتباط می‌تواند راه را برای درمان‌های انسانی‌تر و مؤثرتر در آینده هموار کند.
انتهای پیام/
نظر شما