به گزارش تابش کوثر، با اعمال تعرفه‌های متقابل میان ایالات متحده و چین، تنش‌های تجاری دو کشور وارد مرحله تازه‌ای شده است. در همین راستا، چین علاوه بر اقدامات قبلی، کنترل‌های جدیدی بر صادرات عناصر کمیاب خاکی و آهنرباهای تولیدشده از آن‌ها وضع کرده است؛ اقدامی که آسیب‌پذیری آمریکا را در این حوزه آشکار می‌کند.

دولت دونالد ترامپ در واکنش به این اقدام، وزارت بازرگانی را موظف کرده تا راهکارهایی برای افزایش تولید داخلی این مواد حیاتی و کاهش وابستگی به واردات ارائه کند.

عناصر خاکی کمیاب، گروهی از ۱۷ عنصر شیمیایی هستند که با وجود فراوانی نسبی، استخراج و پالایش آن‌ها دشوار، پرهزینه و آلاینده است.

نئودیمیوم، ایتریوم و اروپا از جمله عناصری هستند که در تولید بلندگو، موتور خودروهای برقی، هارددیسک‌ها، صفحه‌نمایش رایانه و تلویزیون، فناوری‌های پزشکی و تجهیزات دفاعی کاربرد دارند.

توماس کرومر، مدیر شرکت Ginger International Trade and Investment می‌گوید: «همه چیزهایی که می‌توان آن‌ها را روشن یا خاموش کرد، احتمالاً وابسته به عناصر خاکی کمیاب هستند».

بر اساس آمار آژانس بین‌المللی انرژی، چین ۶۱ درصد از تولید جهانی و ۹۲ درصد از فرآوری این عناصر را در اختیار دارد.

فرآیند پالایش این عناصر که شامل جداسازی آن‌ها از سایر مواد معدنی است، آلاینده و پرهزینه بوده و ضایعات رادیواکتیو به‌همراه دارد.

کرومر تاکید می‌کند: «پسماند رادیواکتیو حاصل از تولید باید به‌طور ایمن و دائمی دفن شود، اما در حال حاضر تمام مراکز دفن در اتحادیه اروپا موقت هستند».

چین با دهه‌ها سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری استراتژیک، توانسته است زنجیره ارزش این صنعت را از استخراج تا تولید نهایی، به‌ویژه آهنرباهای صنعتی، در اختیار بگیرد.

دنگ شیائوپینگ، رهبر سابق چین، در سال ۱۹۹۲ در بازدیدی از مغولستان داخلی گفته بود: «خاورمیانه نفت دارد، چین عناصر خاکی کمیاب دارد».

گاوین هارپر، پژوهشگر دانشگاه بیرمنگام، می‌گوید: «چین با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی پایین‌تر و هزینه‌های کارگری کمتر، توانست رقبا را از میدان به در کند».

چین از ۴ آوریل امسال، صدور مجوز ویژه برای صادرات هفت عنصر کمیاب را الزامی کرده است.

این عناصر که اغلب از نوع «سنگین» هستند، در صنایع دفاعی کاربرد حیاتی دارند و پالایش آن‌ها دشوارتر و ارزشمندتر است.

طبق گزارش مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS)، آمریکا هیچ ظرفیت مستقلی برای پالایش عناصر سنگین ندارد و عمدتاً وابسته به چین است.

در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، ۷۰ درصد از واردات آمریکا در این حوزه از چین تأمین شده است.

عناصر کمیاب سنگین در تولید موشک، رادار، جت‌های جنگی F-35، موشک‌های تاماهاوک و پهپادهای پریدیتور نقش اساسی دارند.

کرومر هشدار می‌دهد: «تأثیر این محدودیت‌ها بر صنایع دفاعی آمریکا چشم‌گیر خواهد بود».

هارپر نیز می‌گوید: «کارخانه‌های آمریکایی، به‌ویژه در حوزه فناوری‌های پیشرفته، با کمبود مواد اولیه و تأخیر در تولید مواجه خواهند شد».

او هشدار می‌دهد که افزایش قیمت این عناصر می‌تواند تولید از گوشی‌های هوشمند گرفته تا تجهیزات نظامی را دچار وقفه کند و سرمایه‌گذاری داخلی برای جایگزینی منابع چینی نیز به زمان و هزینه‌ زیادی نیاز خواهد داشت.

ترامپ در همین راستا دستور آغاز تحقیقاتی را برای بررسی ریسک‌های امنیتی ناشی از این وابستگی صادر کرده و تأکید کرده است:

«مواد معدنی حیاتی، از جمله عناصر خاکی کمیاب، برای امنیت ملی و تاب‌آوری اقتصادی آمریکا ضروری‌اند».

در حال حاضر، آمریکا تنها یک معدن فعال در این حوزه دارد که حتی توان پالایش عناصر سنگین را ندارد و سنگ معدن استخراج‌شده را به چین می‌فرستد.

تا دهه ۱۹۸۰، آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده این عناصر بود اما با قدرت‌گیری چین، شرکت‌های آمریکایی از این بازار خارج شدند.

ترامپ پیش‌تر علاقه خود را به امضای قرارداد معدنی با اوکراین و همچنین کنترل گرینلند - که هشتمین ذخایر بزرگ این عناصر را دارد - اعلام کرده بود.

اما لحن خصمانه دولت او در برابر این کشورها، دست آمریکا را برای یافتن منابع جایگزین نیز بسته است.

هارپر می‌گوید: «آمریکا از یک‌سو چین را، که تأمین‌کننده اصلی است، بیگانه کرده و از سوی دیگر، با متحدان سابق خود نیز تنش دارد».

م/۱۱۰*