یت الله مصباح یزدی بالاترین مرتبه شناخت خداوند تبارک و تعالی را معرفت قلبی دانست و گفت: ائمه اطهار(ع) همواره در روایات ما را تشویق می کنند که به این نوع شناخت دست پیدا کنیم، شناختی که خوف و خشیت الهی را به همراه دارد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته در ادامه سلسله جلسات اخلاق در دفتر مقام معظم رهبری، به تبیین مراتب معرفت نسبت به خداوند پرداخت و اظهار داشت: شناختی که با استدلال و سایر اسباب بدست می آید یک نوع مفاهیمی را به ما منتقل می کند و موجب شناخت ذهنی می شود؛ حتی فیلسوفی که هیچ اعتقادی به خداوند ندارد می تواند به این مرتبه از شناخت دست پیدا کند. وی بالاترین مرتبه شناخت خداوند را معرفت قلبی دانست و تصریح کرد: این نوع معرفت بدون واسطه و با خود خدا حاصل می شود، در اصطلاح می گویند باید دل ببیند؛ این معرفت را نمی توان به هیچ وجه انکار کرد و آثار آن در رفتار انسان هویدا می شود. رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: امام علی(ع) فرمودند من هیچ گاه خدایی را که نبینم عبادت نمی کنم و سپس برای این که شبهه جسم بودن خدا پیش نیاید اضافه کردند«خدا را با چشم ظاهری ندیدم بلکه با حقیقت ایمان دیدم»؛ ائمه اطهار(ع) همواره در روایات ما را تشویق می کنند که به این نوع شناخت دست پیدا کنیم، شناختی که خوف و خشیت الهی را به همراه دارد.
آیت الله مصباح یزدی با بیان این که ما مفاهیمی را که به خدا نسبت می دهیم برگرفته از یک سری محسوسات است که توسعه داده ایم و معنای عالی تری از آن را در ذهن خود می پرورانیم، گفت: تصوری که ما از بزرگی، سمیع و بصیر، علیم بودن خدا داریم با واقعیت متفاوت است؛ مفهوم کلی این صفات را درک می کنیم اما به عمق مطلب پی نمی بریم، مثلا وقتی می گوییم خدا سمیع است می دانیم که همه چیز را می شنود و تصور ما از این صفت چیزی شبیه سمیع بودن انسان است، حال آنکه در مورد خداوند این گونه نیست.
شناخت خداوند با برهان انی و لمی
وی استفاده از استدلال و برهان انّی را از روش های مرسوم شناخت خدا دانست و ابراز داشت: همواره با صفات مخلوقات پی به وجود خالق می بریم؛ به عنوان مثال وقتی آثار خلقت را می بینیم در می یابیم که آفریننده حکیمی دارد، همچنین استفاده از برهان نظم نیز این گونه است.
نماینده مردم یزد در مجلس خبرگان رهبری برهان صدیقین را به عنوان روش دیگر شناخت خدا مطرح کرد و گفت: برخی بزرگان سعی کردند با ارائه این نظریه بدون نیاز از مخلوقات وجود خدا را اثبات کنند؛ این نوعی برهان لمّی است.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم با استفاده از برخی روایات و ادعیه ائمه اطهار(ع) به نوعی معرفت الهی اشاره کرد و ابراز داشت: در دعای ابو حمزه می خوانیم « بک عرفتک » یعنی من تو را با خودت شناختم، معمولا ما با چنین معرفتی خیلی آشنا نیستیم؛ در روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده است تنها خداوند را کسی می شناسد، که این شناخت با خود خدا بدست آمده باشد و در ادامه دارد هیچ مخلوقی هیچ چیزی را درک نمی کند مگر به کمک خداوند.
آیت الله مصباح یزدی برای درک بهتر این نوع معرفت الهی گفت: اگر نور نباشد ما هیچ چیزی را نمی توانیم ببینیم و مشاهدات ما وابسته به وجود نور است، اما برای دیدن خود نور، تنها وجود خودش کافی بوده و نیاز به چیز دیگری نیست؛ سلسله علت ها نهایتا باید به چیزی منتهی شود که برای آن نیاز به وجود علت نباشد در غیر این صورت تسلسل پیش می آید در باب معرفت نیز چنین است. شناخت بی واسطه برترین نوع معرفت الهی است وی در تعریف شناخت خدا از نظر برخی محدثین در تفسیر این دسته از روایات، خاطرنشان کرد: شیخ کلینی می گوید هرچه ما می شناسیم یا جسم است یا روح و همه آنها مخلوق خدا هستند اما وجود خدا به گونه دیگر است؛ چون به وسیله مخلوقات خدا به معرفت الهی می رسیم پس خدا را به وسیله خودش شناخته ایم.
رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در خصوص نظر مرحوم صدوق در این باره، گفت: ما خدا را با عقل، فرمایشات اهل بیت(ع) و رجوع به معرفت النفس می شناسیم و هر سه اینها را خدا به ما عطا فرموده است بنابراین خدا را به وسیله خودش شناخته ایم؛ مانند اینکه اعتقاد داریم خدا رازق است اما این رزق با اسباب مختلف به دست ما می رسد.
استاد حوزه و دانشگاه پاسخ این عالمان بزرگ را دلنشین ندانست و تصریح کرد: در دعای عرفه خطاب به پروردگار می خوانیم «چگونه استدلال کنیم به وجود تو با چیزی که خود محتاج تو است مگر چیزی هست که ظهورش پیش از تو باشد تا ما به وسیله آن تو را بشناسیم» انت دلیلی علیک، دلیل ما برای وجود تو خودت هستی؛ مگر می شود چیزی از خدا روشن تر باشد تا به وسیله آن خدا را بشناسیم.
نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری افزود: با توجه به این دسته از روایات به نظر می رسد معرفت الهی به دو شکل است؛ اول شناختی که با اسباب و استدلال حاصل می شود که همان شناخت ذهنی بوده و ثانیا شناختی که به تعبیر امام علی(ع) با حقیقت ایمان به دست می آید که معرفت قلبی است