آیت‌الله العظمی سبحانی؛ علم اصول باید پالایش شود

به گزارش تابش کوثر به نقل از خبرگزاری حوزه، معظم له امروز در همایش فلسفه اصول فقه که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم برگزارشد اظهارداشتند: وقتی در خصوص فلسفه یک علم صحبت می شود در واقع نگاهی از بیرون به آن علم است که به بررسی شکل و بنیاد آن علم می پردازد. ایشان گفتند: وقتی اصول فقه را از درون مطالعه می‎کنیم، مباحثی چون اوامر، نواحی و مسایل مختلف مطرح می شود؛ اما وقتی این علم را از بیرون مطالعه می کنیم باید به هشت عنصر مرتبط بااین علم اشاره و آنها را تحلیل کرد. حضرت آیت الله سبحانی خاطرنشان کردند: در مطالعه فلسفه اصول فقه، باید به مباحثی چون انگیزه، مبانی، تاریخ، روش های مختلف در تدوین مبانی، موضوع علم و شناخت ماهیت علم و... پرداخت. ایشان گفتند: اولین مرحله از مراحل هشتگانه فلسفه اصول فقه، انگیزه ایجاد این علم است؛ فقهای قرن دوم هجری احساس کردند که باید برای استنباط و صدور احکام، یک سری مبانی متقن داشته باشند وبدون این مبانی نمی توانند به صدور حکم اقدام کنند؛ چون تا پیش فرض ها ثابت نشود نمی توان آن را مطرح کرد. *عقل نظری مبنای اصول فقه این مرجع تقلید یادآورشدند: یک رشته از مبانی اصول را مبانی الفاظ تشکیل می دهد؛ بسیاری از مسایل اصول فقه را باید از باب ملازمات بررسی کرد؛ بنای این گزاره علم اصول فقه، عقل نظری است؛ در واقع باید این گونه گفت که عقل نظری مبنای اصول فقه است. حضرت آیت الله سبحانی اظهارکردند: ؛ گاهی حسن و قبح عقلی مبنای علم اصول می شود؛ بسیاری از مباحثی که در اصول فقه مطرح است از مبادی عقلایی بهره می برد. ایشان گفتند: قرآن نیز یکی از مبانی اصول فقه است و در کنار آن سنت نبوی و حضرات معصومین(ع) نیز از دیگر مبانی این علم به شمار می رود. این مرجع تقلید در ادامه با اشاره به تاریخ علم اصول تصریح کردند: اهل سنت این علم را به امام شافعی منتسب می دانند و این در حالی است که ما معقتد هستیم ائمه اطهار(ع) بانی اصلی این علم هستند؛ حضرت امام باقر(ع) و صادق(ع) قواعد علم اصول را بیان کردند که این بیان به شاگردان منتقل شد و دیگران از همین مبانی استفاده کردند و اصول را جلو بردند؛ البته نباید فراموش کرد ائمه(ع) در این رابطه کتاب ننوشتند، بلکه تعلیمات آنها باعث بوجود آمدن کتب شد. معظم له اظهارکردند: در همین زمینه مرحوم شیخ حر عاملی کتابی را تنظیم کرده است که به روشنی مصادیق این مبانی مطروحه توسط ائمه اطهار(ع) را بیان کرده و این ادعا را به طور مستند اثبات کرده است. حضرت آیت الله سبحانی در بیان روش های تدوین علم اصول به عنوان یکی دیگر از مباحث فلسفه این علم، عنوان کردند: در این جا دو روش، یکی خاص متکلمین و دیگری خاص فقه مطرح شده است؛ اهل سنت دو روش دارند؛ متکلمین آنها از شافعی به بعد نیز به علم اصول به دیده استقلال می نگرند؛ این درحالی است که اختلاف به اصول فقه به دیده استقلال نمی نگرند؛ یعنی هر قاعده ای که با فتوای امام(ره) یکی باشد را قبول می کنند و این علم را مستقل نمی دانند. ایشان گفتند: در قرن هفتم جمع بین این دو نیز ایجاد شد؛ «ساعاتی» بین این دو را جمع کرد و هم قواعد اصولیه را آورد و هم فرع مرتب این قواعد را؛ اما امامیه از روز اول نیز علم اصول را مستقل می دانستند؛ کتبی که در قرن4 تا امروز نوشته شده است حاکی از واقعیت این مطلب است؛ تذکره شیخ مفید و ذریعه سید مرتضی شیخ طوسی و... همه به این مسئله اشاره کرده اند. اشکال امام(ره) و پاسخ آیت الله بروجردی حضرت آیت الله سبحانی خاطرنشان کردند: موضوع علم اصول از منظر ما حجت در فقه است؛ در این رابطه باید عوارض حجت فی الفقه را نیز بررسی کرد؛ عوارض خارجی مثل حرکت، سکون و تحلیل و عقلانی از جمله این مباحث است؛ علم ما در تعیین این موجود است؛این مبحث از مباحث آیت الله العظمی بروجردی بود که روزی امام (ره)به این سخن اشکال کردند، ولی مرحوم آیت‌الله بروجردی پاسخ دادند که هرچه مجهول وسیع‌تر باشد شناسایی آن نیز آسان‌تراست. معظم له خاطرنشان کردند: جامع بین افراد صحیح نیست چون اثر واحد از او سر می زند؛ اثر واحد هم موثر را می خواهد؛ اگر بخواهیم تحولی انجام دهیم باید علاوه بر کاری که آیت الله غروی اصفهانی کردند باید مباحث اصول فقه را بر محور اعتباریات بررسی و بیان کنیم. ایشان در باب واحد تکامل اصول فقه نیز افزودند: اصول فقه دوره های مختلفی دارد که دوره هسته ای آن مرتبط با زمان اهل بیت(ع) بود که پس از آن دوره شکوفایی رسید که این دوره از شیخ مفید آغاز و تا شهید ثانی ادامه داشت؛ پس از ظهور اخباریون که باعث احیای اخبار و ضعف در عرصه های دیگر شد، افرادی چون محقق بهبهانی ظهور کردند که این دوره، دوره تکامل اصول فقه بود؛ پس از آن شاگردان ایشان چون شیخ جعفرکاشف الغطا، میرزای شیرازی و شیخ انصاری این راه را ادامه دادند؛ پس از این دوره علم اصول در بلندا قرار گرفت که دوران بزرگانی چون آخوند خراسانی و آقاضیاعراقی و آیات عظام بروجردی و امام راحل بودند که این دوران را دوران فوق تکامل می نامیم. ایشان در پایان سخنان خود بر لزوم تکامل علم اصول فقه تاکید کردند و گفتند: این علم پالایش می خواهد، شیخ محمد حسین غروی اصفهانی از جمله تحول خواهان در این راستا بودند که باید در جای خود به تحولات ایشان در این عرصه اشاره شود