علامه مصباح از کسب درجه اجتهاد در سن ۲۵سالگی تا حضور در جلسه محرمانه عرفان علامه طباطبایی

به گزارش تابش کوثر  حجت الاسلام و المسلمین مجتبی مصباح پسر دوم آیت الله محمدتقی مصباح متولد سال ۱۳۴۷ در قم است  و بعد از اخذ دکترای فلسفه مشغول تحقیق و پژوهش در علم فلسفه می باشد و از اساتید برجسته فلسفه است . صابرنیوز به سراغ ایشان رفت تا پیرامون زندگی و سیره علامه مصباح صحبتی کند اما ناگفته هایی از زندگی علامه مصباح شنیدیم که در هیچ کتاب و مصاحبه ای پیدا نمی شد. صابرنیوز در ادامه شما را به مطالعه بخش اول  این مصاحبه خواندنی دعوت می کند:

صابرنیوز: ما الان برای مصاحبه در موسسه امام خمینی(ره)خدمت شما رسیدیم. موسسه ای که به برکت وجود آیت الله مصباح بوجود آمده فردی که مقام معظم رهبری درباره ایشان فرموده اند که خلع کسانی همچون شهید مطهری و علامه طباطبایی را پر کرده اند و بصیر به معنای واقعی کلمه ست. آقازاده همچین شخصیتی بودن چه حال و هوایی و چه مزایایی دارد؟

بسم الله الرحمن الرحیم شاید دو نوع احساس متفاوت دارد از طرفی احساس افتخار بخاطر انتساب به کسی که خدمات بزرگی برای اسلام انجام داده و هرگونه انتسابی از این جهت باعث افتخار است همانطور که انتساب به اسلام و ائمه احساس افتخار داردو از طرف دیگر احساس مسوولیت برای انسان می آورد و انسان ترس این را دارد که نتواند آن نقشی که این جایگاه اقتضا می کند را درست ایفا کند در روایات داریم امام معصوم(ع) به شیعیان و یارانشان می فرمایند کار خوب از همه خوب است و از شما خوبتر و کار بد از همه بد است و از شما بدتر. هرچه انتساب ها نسبت به بزرگان و علمای دین قوی تر باشد احساس مسوولیت بیشتر می شود و ترس از انجام دادن اقتضای این جایگاه بیشتر می شود.امیدوارم خدای متعال مارا در قبال سوء استفاده از این جایگاه خفظ کند.

 

پیشنهاداتی بوده اما شاید به این دلیل باشدکه بعضی ها تصور کرده اند همانطور که حاج آقا جایگاه علمی و اخلاقی ویژه ای دارند ما هم بخاطر انتساب به ایشان مطلبی متفاوت با دیگران داشته باشیم اما این از باب حسن ظن دیگران است و ربطی به واقعیت ندارد.

خیر، ایشان تصمیم گیری را به عهده خود مت گذاشته بودند. در انتخاب، عوامل مختلفی دخیل است یکسری عوامل درونی و یکسری بیرونی. من از لحاظ شخصی خیلی تمایل به این مسیر داشتم حتی بعداز اینکه سیکل را گرفتم میخواستم حوزه بیایم اما سفارش حاج آقا این بود بعد از اتمام دوره دبیرستان وارد حوزه شوم.

عوامل درونی بود ولی عوامل بیرونی هم معمولا به خواسته های انسان جهت می دهد. یکی از عوامل قوی بیرونی این بود که یک الگوی موفقی را در کسوت روحانیت که پدرمان باشد پیش خودمان داشتیم. البته اوایل که کوچک بودیم فکر می کردیم همه روحانیون همینطور می شونداما  بعدا فهمیدم ریاضت ها  زحمت های ویژه ای می خواهد که ممکن است خیلی ها به آن نرسند به هرحال به آرزوی اینکه در این مسیر قدم برداریم وارد شدیم.

خیر، علی آقا برادر من که هم از لحاظ سنی و هم از لحاظ علمی بزرگتر از بنده هستند ایشان متولد ۱۳۳۹ و بنده متولد ۱۳۴۷ هستم.

نخیر، ما با امتحان ورودی وارد شدیم اتفاقا امتحان سفت و سختی هم از من گرفتند.

در رشته فلسفه؛ مقطع دکترا تمام شده است و به تحقیق و پژوهش و کاری که از دستم بربیاد مشغول هستم.

حاج آقا رابطه عاطفی زیادی با فرزندان دارند و همچنان هم ادامه دارد. بطور کلی روحیه عاطفی حاج آقا خیلی زیاد است مخصوصا وقتی آن را با دیگران مقایسه می کنم.

 

حاج آقا انس عجیبی با خانواده دارند و هیچوقت بچه ها را حتی بین کارهای شخصی و علمیشان رد نمی کردند. شاید برای شما جالب باشد بگویم که من هیچوقت یادم نمیاد در مکان خاصی جدا از همه مشغول کارهای شخصیشان شده باشند حتی مطالعاتشان را هم در کنار بقیه اعضای خانواده انجام می دهند و همین الان هم میز کار و مطالعه ایشان در قسمت حال خانه یعنی جایی ست که هر کس وارد می شود با ایشان مواجه می شود و ایشان حتی اگر در حال مطالعه باشند در زمانی که فردی وارد خانه می شود بدون هیچ گونه منعی مورد استقبال حاج آقا قرار می گیرد. البته خود اعضای خانواده مراعات ایشان را می کنند، اما من به یاد ندارم که ایشان هیچوقت گفته باشند که مثلا الان از این مکان برید بیرون تا من مطالعه کنم.

من الان مورد خاصی از عصبانیت ایشان به خاطرم نیست حاج آقا در بعضی مسائل حساسیت هایی دارند و طبیعی است که بخاطر آنها متاثر شوند ولی هیچ باعث نشده که در روابط خانوادگی منعکس کنند ممکن است حاج آقا گاهی با ما برخوردی داشته اند ولی یاد ندارم که با فرزندانشان دعوا کرده باشند.

سوالات درسی که داشتیم از همان اول در هر موضوعی که بود از ایشان می پرسیدیم.  الان هم همینطور است هر سوالی باشد هرموقع شب یا نصف شب وقت می گذارند و پاسخ می دهند از طرف حاج آقا منعی نیست ولی گاهی خودمان مراعات میکنیم مثلا تداخلی با وقت استراحت ایشان یا وضع حال جسمانیشان نداشته باشد. ولی از جهت علمی مرتب وضع مارا پیگیری می کنند.

بله، روابطمان به شکلی ست که سعی می کنیم هر روز بصورت حضوری خدمتشان برسیم و اگر حضوری نشد حتما به صورت تلفنی ارتباط داشته باشیم.

۹ نوه دارند و خیلی رابطه صمیمی و نزدیکی با نوه ها دارند گاهی حتی  هم زبان و هم بازی با بچه ها می شوند.

طبیعی است که در دوره های مختلف برنامه زندگی ایشان متناسب با شرایط متفاوت می شود ولی در حال حاضر اینطور است که تقریبا یک ساعت قبل از اذان برای تهجد و عبادت بیدار می شوند بعد از نماز و طلوع آفتاب استراحت کوتاهی می کنند و بعد از صرف صبحانه از همان ابتدای صبح مشغول فعالیت می شوند. معمولا وقت ابتدای صبح مخصوص ملاقات ها و برنامه هایی است که دفترشان از قبل مشخص کرده است می باشد. ساعات دیگر روز هم از این سه حال خارج نیست که یا مشغول فعالیت علمی هستند یا عبادت و یا ارتباط با اعضای خانواده. حتی ساعاتی را هم که اختصاص به عبادت دارد منعی برای ورودنیست ولی معمولا از سمت دیگران حتی شاگردان خاصشان که با ایشان رابطه نزدیکی دارند مراعات می شود.

به نظرم حاج آقای آقاتهرانی و حاج آقای بی ریا. میشود گفت که این دو نفر  پیش حاج آقا بزرگ شده اند.

جدای از بحث های علمی که در کلاس های درس داشتند معمولا برای نماز مغرب و عشا پیاده می رفتند نماز آیت الله بهجت و در راه برگشت از گذر خان تا چهار راه غفاری که منزل ما بودخیلی از طلبه ها می آمدند از ایشان درباره مسائل علمی یا مشورت هایی در زمینه های خانوادگی سوال می کردند.  گاهی اگر صحبت ها تمام نمی شد داخل کوچه می ایستادند تا سوالات تمام شود ولی گاهی طولانی تر می شد و طلبه ها را داخل می آوردند تا جواب سوالهایشان تمام شود. هیچوقت نمی گفتند من کار دارم بروید وقت دیگری بیایید.

پدر ایشان مرحوم محمد باقر گیوه چی یزدی بود که شغلشان جوراب بافی بود. خانواده پدری ما همه یزدی هستند و کاملا مذهبی، ولی فرد روحانی در بستگان نزدیکشان نداشتند البته در بستگان دور فردی بوده به نام "شیخ احمد آخوندی" که مقسم مرحوم آقاسید ابوالحسن اصفهانی در نجف بودند ایشان مشوق حاج آقا برای طلبه شدن بود.  نسبت دقیقشان اینطور بود که پسرعموی پدربزرگ مادری حاج آقا بودند. مرحوم گیوه چی تنها دو فرزند پسر داشتند.

زمانی که مادر حاج آقا به ایشون حامله بودند خواب می بینندکه وضع حمل کردند و قرآن متولد شده.

تا زمانی که جسم ایشون و سنشان بیشتر اقتضای مسافرت داشت به مسافرت و گردش می رفتند. یه مدت هر صبح برای پیاده روی به بوستان علوی قم می رفتند. اما الان دیگر خیلی کم شده است.

خودشان نقل می کردند که در کودکی اهل شیطنت بودند از بس ایشون شیطنت می کرد همیشه بدنشان زخمی می شده به حدی بوده که عمه شان می گفتند آتقی تا یه جای سرش سالمه ساکت نمیشینه.

قبل از سن دبستان حدود ۵ سالگی مکتب رفته بودند اما درس را در مدرسه خواندند.

در سال ۱۳۲۶ ، ۱۳ سال داشتند که وارد حوزه شدند و تا سال ۱۳۳۱ در همان حوزه یزد مشغول تحصیل علوم دینی بودند. آن موقع مرکزیت حوزه نجف بیش از قم بود و طلبه ها معمولا به یه حدی از علم که می رسیدند سعی می کردند برای ادامه تحصیل به نجف بروند. منتها مشکلات مالی و خانوادگی اوضاع را برای ایشان سخت کرده بود، تقریبا خانواده ایشان تمام زندگیشان را در اینجا می فروشند برای اینکه حاج آقا بتوانند برای تحصیل به نجف بروند. بعد از مدتی ظاهرا پدرشان ورشکست می شوند و به پسرشان نامه می نویسند که به ایران برگرد. مادرشان وابستگی عجیبی به ایشان داشتند ولی اساتید حاج آقا در نجف تاکید داشتند که در نجف بمانند حتی نامه ای هم به پدر ایشان نوشتند. پدرشان هم در پاسخ گفته بود که من حرفی ندارم که در نجف بماند اما از غم دوری فرزند ترس خطر جانی برای مادرش دارم.  خودشان می فرمودند" من خیلی دوست داشتم که در نجف بمانم اما شرایط مساعد نشد و مجبور شدم به ایران برگردم." برای تحصیل به قم رفتند و پدرشان هم در تهران ساکن شدند.

 

در نجف فقط حدود ۸ ماه بودند و بعد به ایران بازگشتند و در قم درسشان را ادامه دادند.

در قم، اساتید معروف درس خارجشان یکی امام خمینی(ره)در اصول بود، یکی آیت الله بهجت در فقه که حدود ۱۵ سال شاگرد ایشان بودند و در بحث های تفسیر و فلسفه هم از درس علامه طباطبایی استفاده می کردند.

منش علمی ایشان به گونه ای است که نمی شود آن را متاثر از یک استاد خاصی دانست نوآوری های مخصوص به خودشان را دارند. مثلا در مباحث فلسفی با اینکه به لحاظ تقسیم بندی های مرسوم، یک فیلسوف صدرایی محسوب می شوند اما حتی با استاد خودشون حضرت علامه طباطبایی هم اختلاف های علمی داشتند. اما بطور کلی با آیت الله بهجت و علامه طباطبائی بیشتر مراوده داشتند و تحت تأثیر آنها بودند.

علامه طباطبایی هنگام نگارش تفسیر المیزان قبل از چاپ نوشته ها را به ایشان می دادند که نگاه کنند و اگر نکته ای هست مطرح کنند و ترجمه جلد دوم تفسیر المیزان کامل نوشته ایشان است.

ایشان در بیست و پنج سالگی به سفارش اساتیدشان در بعضی از موضات دیگر تقلید نکردند و در سن بیست و پنج سالگی به قدرت اجتهاد رسیدند.

حدود ۱۷۰ جلد اثر از ایشان منتشر شده است که سه دسته می شود، بعضی قلم خودشان هست بعضی تدریس هایشان است که پیاده شده، بعضی هم سخنرانی است چند کتاب هست که قلم خودشان است: "خودشناسی برای خودسازی" ، "آموزش فلسفه"  و "آموزش عقاید"

جریان تدریس ایشان هم جریان خاصی دارد، در آن زمان مدرسه حقانی قم برنامه درسی متمایزی از برنامه های مرسوم حوزه داشت و این برنامه هم بر این اساس تنظیم شده بود که طلبه ها علاوه بر بحث های رایج فقه و اصول با بعضی از مسائل دیگر که مورد نیازشان است آشنا شوند مثل تفسیر، فلسفه، مباحث اخلاقی و ... برای این منظور مجبور بودند تولید محتوا کنند. مثلا "فلستنای شهید صدر" را حاج آقای مصباح اولین بار در قم در مدرسه حقانی تدریس کردند. یا اینکه بدایه و نهایه را تازه علامه طباطبائی شروع به نوشته بودند و بصورت کتاب چاپ نشده بود هر مقدار که می نوشتند روزانه کپی می کردند و آیت الله جوادی آنرا تدریس می کردند.

ایشان زمانی که جوانتر بودند در روز حدود شانزده ساعت درس می خواندند و حتی برای اینکه وقت کم نیاورند مطالعه برای بعضی از تدریسهایشان را موقع ناهار خوردن انجام می دادند.

 

خودشان تعریف می کردند "همان اوایل تحصیل در قم اینطور بود که چون همه جای شهر آب نبود ۲ ساعت قبل از اذان صبح با یکی از دوستان طلبه ام قرار داشتیم برویم آب بیاریم. در مسیر، مباحثه ی درسی که میخواستیم در همان روز بخوانیم را انجام می دادیم یعنی در واقع پیش مباحثه بود. بعد که سرکلاس می رفتیم مقایسه می کردیم که ببینیم مطلب جدیدی نسبت به مباحثه در کلاس ارائه می شود یا خیر."

حاج آقا تدریس را از سال دوم طلبگی شروع کردند. اما تدریس رسمی را از مدرسه حقانی.

بله، ایشان دورس دانشگاهی را قبل از انقلاب در نزد کسانی که بعضی از آنها در بعد انقلاب وزیر شدند فراگرفتند و همچنین در همان اوایل طلبگی در یزد آقایی بود به نام "محققی رشتی" که بعدا نماینده آیت الله بروجردی در آلمان شد که نزد ایشان هم مقداری از دروس دانشگاهی را فرا گرفتند. در آن دوران آیت الله مصباح از ایشان فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زبان فرانسه را در حد خوبی فراگرفتند.

ایشان با مرحوم علامه طباطبایی مراوده زیادی داشتند که شروعش با مباحث تفسیری بود. بعدها جذب شخصیت اخلاقی و عرفانی ایشان هم شدند، علامه طباطبایی یک جلسه عرفانی هم داشتند که به صورت کاملا خصوصی برگزار می شد و در آن جلسه فقط پج نفر شرکت می کردند، مرحوم آیت الله خوشوقت، مرحوم آیت الله سعادت پرور، شهید قدوسی و حاج آقای مصباح از جمله کسانی بودند که در این جلسه شرکت می کردند.

مرحوم آقای بهجت به بعضی از شاگردانشان خیلی عنایت داشتند و حاج آقا هم جزء شاگردانی بودند که رابطه خیلی صمیمی ای با ایشان داشتند. حاج آقا در چندین سالی که برای درس خدمت ایشان می رسیدند مقید بودند در درس اخلاقی که قبل از درس برگزار می شد شرکت کنند.

قبل از انقلاب مرحوم شیخ محمد تقی اسلامی و جمعی از بازاریان تهران خدمت آیت الله بهجت می رسند و برای مهدیه ای که در تهران درست کرده بودند از ایشان دعوت می کنند که تشریف بیاورند و جلسه اخلاق داشته باشند و جلساتی تشکیل شود که مباحث اخلاقی و معرفتی برای بازاریان مطرح شود. آیت الله بهجت خودشان نمی توانستند بروند اما وقتی بازاریان درخواست معرفی جایگزینی به جای ایشان را داشتند. آیت بهجت الله ، آیت الله مصباح را به عنوان استاد اخلاق و جایگزین خودشان برای برگزاری آن جلسه معرفی میکنند. کسی که آیت الله مصباح را امر به تشکیل جلسات اخلاق کرد مرحوم آیت الله بهجت بود.

در مسائل سیاسی هم حاج آقا می فرمودند "مشوّق اولیه ما برای ورود به مباحث سیاسی آیت الله بهجت بودند" بُعدی که متاسفانه در شخصیت آیت الله بهجت مورد غفلت واقع شده بعضی ها فکر می کنند ایشان ضد سیاست بودند نه اتفاقا مواضع ایشان بود که حاج آقا را تشویق به حضور در این عرصه کرد.

حال عبادت ایشان یکی از مسائلی است که ما همیشه به آن غبطه می خوریم در همین نمازهای یومیه  و نوافل یا عبادات خاصی که معمولا روزهای جمعه انجام می دهند یا تشرفشان به حرم اهلبیت(ع) وقتی نگاه می کنیم می فهمیم که با بقیه متفاوت است. آن موقع که از نظر جسمی بیشتر می توانستند بایستند حدود یک ساعت ثابت مقابل ضریح می ایستادند. 

 

ما که جوان بودیم خسته می شدیم گاهی چندبار می رفتیم و می آمدیم تا زیارت ایشان تمام شود. به دلیل ضعف جسمانی تنها جایی که برای مسافرت می پذیرند مشهد است با اینکه مسافرت برایشان خیلی سخت است اما گاهی ماهی یکبار و گاهی دوماهی یکبار مشرف می شوند. می توان به جرأت گفت شخصیت اخلاقی ایشان هم خیلی مغفول واقع شده.

 

*پایان بخش اول مصاحبه حجت الاسلام و المسلمین مجتبی مصباح یزدی