کشورهای مختلف در دنیا اکنون با شتاب روزافزون به سوی فراگیر کردن این فناوری گام برمیدارند و ضرورت دارد تا ایران نیز در این زمینه تلاشهای خود را افزایش دهد. در ادامه این گزارش، فناوری موج چهارم را معرفی، فواید و مزایای آن را بررسی، سابقه بهکارگیری این فناوری در ایران را تشریح، و ضرورت گسترش استفاده از این فناوری در صنایع مختلف کشورمان را تصریح خواهیم کرد.
فناوری موج چهارم چیست و منشأ آن کجاست
برای اولین بار، نام «صنعت ۴/۰» از میان اسناد استراتژی پیش روی دولت آلمان با هدف «کامپیوتریسازی تولید» برای توصیف فناوری موج چهارم استفاده شد. آلمان به عنوان یکی از نوآورترین کشورها در حوزه صنعت، با جدیت تمام در تلاش است تا تولید و صنعت خود را بهینهسازی کند و هوشمندسازی، یکی از مهمترین روشهای این کشور برای کاهش هزینه و در عین حال، به حداکثر رساندن بهرهوری در حوزه صنعت بوده است.
فناوری موج چهارم با استفاده از ظرفیتهای اینترنتی و سایبری و به طور کلی تبادل اطلاعات، به دنبال بالا بردن بهرهوری در صنعت است. بنیانهای این فناوری را میتوان سیستمهای دوگانه سایبری-فیزیکی، «اینترنت اشیا [۳] » و «پردازش ابری» دانست. همزمان با تبدیل شدن خانههای مردم به «خانههای هوشمند» توسط فناوریهای اینترنت اشیا، فناوری موج چهارم تلاش دارد تا کارخانهها و صنایع را نیز هوشمندسازی کند.
فناوری موج چهارم چیست و چگونه زندگی شما را متحول خواهد کرددر صنایعی که به فناوری موج چهارم مجهز شده باشند، ترکیبی از سیستمهای سایبری و فیزیکی بر پروسههای فیزیکی درون کارخانهها و صنایع نظارت خواهند کرد و به این ترتیب عملاً یک کپی از کارخانه فیزیکی ساخته و به این سیستمهای ترکیبی اجازه داده میشود تا به طور هوشمند (و تنها در صورت نیاز، با دخالت انسان)، مثلاً درباره خط تولید یک کارخانه تصمیمگیری کنند. این شیوه مدیریت یک کارخانه را «اینترنت خدمات» هم نامیدهاند.
در توصیف پدیده فناوری موج چهارم باید این نکته را هم دانست که برخی از نامهایی که برای این پدیده جدید (که اکنون به هیچ عنوان منحصر به آلمان نیست) انتخاب شدهاند، فاقد دقت کافی هستند. به عنوان مثال، همه متفقالقول هستند که انقلاب اول صنعتی به پدیده ماشینیسازی صنعت با استفاده از نیروی بخار، انقلاب دوم صنعتی به پدیده تولید انبوه با استفاده از نیروی برق، و انقلاب سوم صنعتی به پدیده گسترش اتوماسیون در کارخانهها با استفاده از فناوریهای دیجیتال اشاره دارند.
از سوی دیگر، بسیاری معتقدند عبارت «انقلاب چهارم صنعتی» طی دهههای گذشته بارها مورد استفاده قرار گرفته است و بنابراین شاید نتوان این عبارت را صرفاً منحصر به پدیده هوشمندسازی صنایع و فناوری موج چهارم دانست. علاوه بر این، موضوع فناوری موج چهارم صرفاً بخشی از صنعت مشتمل بر تولید و ساختوساز را تحت تأثیر خود قرار میدهد و هنوز آنقدر تعمیم پیدا نکرده است که بتوان آن را یک انقلاب در حوزه گستردهتر «صنعت» دانست.
اصول چهارگانه فناوری موج چهارم
کارشناسان معتقدند فناوری موج چهارم دستکم بر ۴ اصل استوار است:
لازم به ذکر است که دولت آلمان علاوه بر چهار اصل بالا، بر اصل «شخصیسازی گسترده محصولات در شرایط تولید [انبوه] و در عین حال بسیار انعطافپذیر» (به عبارتی، استفاده از خط تولید انبوه اما با هدف طراحی یک محصول منحصربهفرد برای هر مشتری) و «ایجاد روشهایی برای خودبهینهسازی، خودتنظیم و خودعیبیابی سیستمهای هوشمند در کنار درک و حمایت اطلاعاتی این سیستمها از عوامل انسانی» نیز تأکید دارد.
فواید فناوری موج چهارم
ممکن است در نگاه اول، فناوری موج چهارم شباهت زیادی به فناوری موج سوم (دیجیتالی شدن کارخانهها) داشته باشد، اما در واقع این دو تفاوتهای بنیادین با یکدیگر دارند. برای مجهز شدن یک کارخانه موج سومی به فناوری موج چهارم صرفاً اِعمال برخی «تغییرات» در خط تولید یا دستگاههای صنعتی آن کافی نیست، بلکه باید زیرساختهای آن کارخانه را متحول کرد.
«کلاوس شواب» اقتصاددان آلمانی و مؤسس و رئیس هیأت مدیره مجمع جهانی اقتصاد در یکی از کتابهای خود تحت عنوان «انقلاب صنعتی چهارم [۴] » تصریح میکند که فناوری موج چهارم چه تفاوتهای بنیادینی با موجهای قبلی دارد [۵] . به عقیده شواب، فناوری موج چهارم «طیفی از فناوریهای نوین، جهانهای فیزیکی، دیجیتال و بیولوژیک را در هم ادغام میکنند، بر همه حوزههای علمی، اقتصادی و صنعتی تأثیر میگذارند، و حتی نظریات ما درباره معنای «انسان بودن» را نیز دستخوش تغییر و تحول مینمایند.»
اما سؤال اصلی اینجاست: چرا باید فناوری موج چهارم را جایگزین فناوریهای قبلی کرد؟ کارشناسان فواید بیشماری را برای حرکت به سوی فناوری موج چهارم برشمردهاند که برخی از آنها (در کنار فواید غیرمستقیمی نظیر کمک به حفظ محیطزیست)، به قرار زیر است [۶] :
تجربه ایران در بهکارگیری فناوری موج چهارم
فناوری موج چهارم نیز مانند هر فناوری دیگری، موجی از تهدیدها و فرصتها را با خود به همراه دارد، اما آنچه مسلم است اینکه استفاده از این فناوری در حوزه تولید و صنعت میتواند فواید بیاندازهای را برای کشورهایی مانند ایران به دنبال داشته باشد. تحقق اقتصاد مقاومتی، تأمین استقلال اقتصادی، پایان وابستگی به نفت، حل بحران مسکن، بهبود صنعت خودروسازی، خنثیسازی تحریمهای اقتصادی، و موارد دیگری از این دست در گرو توجه بیش از پیش به فناوری موج چهارم در ایران و مجهز کردن صنایع زیرساختی کشورمان به این فناوری جدید است.
«محمدحسین ادیب» کارشناس و نظریهپرداز اقتصادی با ارائه برخی آمارها و مقایسه عملکرد ایران با کشورهای دیگر در برخی حوزههای اقتصادی، اینگونه ضرورت گام برداشتن ایران به سوی فناوری موج چهارم را یادآور میشود:
همه آمارهای بالا به خوبی نشان میدهد که جایگزین کردن فناوری موج چهارم به جای فناوری موج سوم در صنایع ایران یک ضرورت اجتنابناپذیر و گامی محکم در جهت پیشرفت اقتصادی و ربودن گوی سبقت از بسیاری از کشورهایی است که ممکن است روی کاغذ از کشورمان «صنعتیتر» هم باشند. منابع طبیعی، اقتصادی، علمی و انسانی ایران همه زمینهها برای گسترش استفاده از فناوری موج چهارم در کشورمان را فراهم کرده است و تنها جرقه لازم، همت مسئولین و اتخاذ تصمیمهای لازم برای آغاز این حرکت رو به جلو است
منبع:مشرق