مطابق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام مکانیسم حل و فصل اختلافات از طریق ساختار پیش‌بینی شده توسط اعضای معاهده قابل پیگیری است. با توجه به مقدمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل این قطعنامه به عنوان ضمیمه توافق برجام بوده و منضم به این معاهده می باشد.

به گزارش تابش کوثر، مکانیسم ماشه یا همان snap back ترکیبی است که این روزها جز لاینفک اخبار بوده و از زبان فعالان سیاسی، مسئولان و نمایندگان مجلس فراوان شنیده می‌شود.

آخرین تیر ترکش ترامپ برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی برای تنگ تر کردن حلقه تحریم ها واقعاً چیست و چرا آمریکا برای اعمال آن با تمام قدرت خود دست به کار شده؟ جمهوری اسلامی چه راهی در مقابل خود دارد؟

اینها سوالاتی است که در این گزارش به آنها پاسخ خواهیم داد.

تعریف snap back در لغت به معنای بازگشت سریع وضعیت پیشین و در اصطلاح وتوی معکوس است. ماجرای فعال شدن این مکانیسم از مردادماه امسال آغاز شد. هنگامی که ایالات متحده آمریکا در کسب آرای شورای امنیت سازمان ملل متحد برای ادامه تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ناکام ماند. تلاش‌های آمریکا برای تحت فشار قراردادن ملت ایران در سال‌های گذشته این روزها رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. از آمریکایی پرابهت دیروز تنها نمایشی از اقتدار بر جای مانده به نحوی از ۱۵ عضو شورای امنیت فقط جمهوری دومینیکن به پیشنهاد آمریکا رای مثبت داد!

اقدامات امروز دولت ایالات متحده بیش از آنکه نمایانگر یک دعوای حقوقی باشد، مبیّن یک اعمال فشار سیاسی است! دولت آمریکا که از ماه می ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه و با زیرپا گذاشتن تعهدات برجامی خود از این معاهده خارج شده می کوشد تا با استدلال‌های بی اساس از حقوقی که به دست خود از بین برده بهره‌برداری سیاسی نماید.

مطابق بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام مکانیسم حل و فصل اختلافات از طریق ساختار پیش‌بینی شده توسط اعضای معاهده قابل پیگیری است. با توجه به مقدمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل این قطعنامه به عنوان ضمیمه توافق برجام بوده و منضم به این معاهده می باشد. همچنین طبق بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ چنانچه یکی از کشورهای عضو برجام شکایت خود را پس از به کارگیری مکانیسم حل و فصل اختلافات به شورای امنیت ببرد با تشریفات خاصی پیگیری خواهد شد.

جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی دولت ترامپ، در مصاحبه ای با بی بی سی گفت که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اگر کشوری بخواهد مکانیسم ماشه را فعال کند باید "درحال حاضر" عضو شرکت کننده در برجام باشد.

در این خصوص آمریکا بدون حسن نیت با خروج از برجام اساساً موارد نقض را در قالب سازوکار مشخص این معاهده مطرح نکرده و امروز بعد از گذشت دو سال قصد سوءاستفاده از ظرفیت‌های پیش‌بینی شده برای اعضای برجام را دارد. در این باره نظریه مشورتی سال ۱۹۷۱ دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه نامیبیا قابل توجه است. طبق این نظریه مشورتی یکی از اصول بنیادین حاکم بر روابط بین‌الملل آن است که عضوی که تعهدات خودش را رد می‌کند نمی‌تواند از حقوق منتج از آن استفاده کند. از یکسو طبق قواعد و اصول کلی حقوق بین الملل همچون قاعده «estoppl» هیچ دولتی نمی‌تواند برای اضرار به دولت دیگر تناقض‌گویی کند. آمریکا با اقدامات اخیر خود مصداق بارز مثال های بالاست که با استفاده از قدرت رو به زوال خود سعی در فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی دارد.

در همین راستا شب گذشته محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در گفتگوی ویژه خبری گفت: «خود آمریکایی‌ها هم می‌دانند که ادعایشان باطل است. آمریکایی‌ها می‌دانند که بازگشت تحریم‌ها میسر نیست و اتفاق نمی‌افتد. لذا آمده‌اند و از روش قلدری استفاده کرده‌اند. گفته‌اند ما هرکس به ایران سلاح بفروشد را تحریم‌ می‌کنیم. خود این تهدید نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها هم باور ندارند که قطعنامه‌ها بازمی‌گردند.»

به نظر می‌رسد با توجه به اراده کشورهای عضو شورای امنیت در شرایط فعلی آمریکا نمی تواند از ظرفیت سازمان ملل برای اهداف خود استفاده کند، اما با اعمال فشار یکجانبه و تشدید تحریم ها آن را جبران خواهد کرد‌.

البته آمریکا دو راه دیگر هم پیش روی خود داشت. این کشور می توانست با مُجاب کردن رئیس اندونزیایی شورای امنیت و یا تحریک کشور دومنیکن برای ارائه پیش نویس قطعنامه علیه ایران در جهت منافع خود بهره برداری سیاسی و حقوقی نماید.

خروج از برجام در این شرایط که از تریبون های داخلی گوناگون به گوش می رسد اقدامی عجولانه و در شرایط فعلی مضر به حال جمهوری اسلامی در مناسبات خود با کشورهای دیگر خواهد بود. با این اقدام تحریم‌های سازمان ملل بازگشته و تحریم‌های اتحادیه اروپا نیز مجدداً فعال خواهد شد. اگرچه اروپا در حال حاضر مجری سیاست‌های آمریکاست‌، لکن تحریم‌های مضاعف اتحادیه اروپا  بار اضافی بر تحریم‌های کمرشکن امروز مردم ایران خواهد بود.

بهترین اقدام از جانب دولت در شرایط فعلی آماده‌سازی مقدمات یک قرارداد خرید و فروش تسلیحات متعارف در چارچوب برجام در نزدیک ترین زمان ممکن بعد از امروز و حسن نیت در سیاست‌های اتخاذی خواهد بود.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران